چالش‌های شهرداری‌ها

علی‌رغم گذشت بیش از صدسال از تأسیس شهرداری‌ها در ایران، امروزه این نهاد مهم شهری با چالش‌هایی مواجه است که در این مطلب به تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم:

الف) مشکل قانون: شاکلۀ اصلی قانون شهرداری‌ها قانونی است که در سال ۱۳۳۴ به تصویب رسیده است و در آن وظایف شهرداری‌ها مشخص شده است؛ بدیهی است بعد از گذشت بیش از ۶۰ سال، این قانون نیاز به بازنگری جدی و اساسی دارد؛ چرا که بسیاری از مسئولیت‌ها در آن زمان به شهرداری‌ها واگذار شده است اما اکنون ادارات و نهادهای جدیدی در راستای آن مسئولیت تأسیس شده‌اند و تکلیف شهرداری‌ها با این مسئولیت‌های موازی مشخص نیست.

به‌عنوان‌مثال: در مورد تکدی‌گری طبق بند ۵ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، شهرداری موظف است نسبت به جمع‌آوری متکدیان اقدام کند. حال با توجه به اینکه این مورد جزء آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود، نقش بهزیستی و نیز جایگاه دستگاه قضایی در مدیریت این موضوع پرسش‌های جدی فراروی ما قرار می‌دهد.

همچون مثال فوق ده‌ها مورد می‌توان مشخص نمود که بیان آن فرصت دیگری را می‌طلبد.

ب) نامشخص بودن تکلیف مدیریت: بر اساس مصوبۀ مجلس، در تاریخ ۱۳۷۳/۳/۲۹ شهرداری‌ها از شمول نهادهای دولتی خارج شده و به‌عنوان نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی معرفی‌شده‌اند. علی‌رغم گذشت ۲۶ سال از تصویب این قانون، تصور عموم مردم از شهرداری‌ها، تصویر یک نهاد دولتی است. این تصوّر غلط عواقبی را نیز به دنبال خود داشته است: از جمله اینکه عموم شهروندان تمایل چندانی به پرداخت عوارض ندارند، زیرا بر این باورند که وظیفۀ دولت است که خدمات رایگان به آن‌ها ارائه دهد. مهم‌ترین مصداق این مورد، موضوع عدم تمایل مردم به پرداخت هزینه‌های پسماند است. این در حالی است که یکی از اهداف قانون‌گذار از عمومی تلقی کردن شهرداری‌ها، ادارۀ شهر توسط مردم و با هزینۀ مردم بوده است.

از طرف دیگر استانداردهای برخورد دولت با شهرداری‌ها در موضوعات مختلف چندگانه است؛ به‌عنوان‌مثال: در جاهایی که قرار است از طرفِ دولت خدمتی به شهرداری‌ها صورت پذیرد با این استدلال که این نهادها دولتی نیستند، از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند! و به‌عکس در قسمت‌هایی که بار مالی و مسئولیتی برای دولت ندارد با این استدلال که شهرداری‌ها و سازمان‌های مربوط به آن زیرمجموعۀ وزارت کشور است در امورِ آن دخالت می‌کند. تحمیل هزاران نیرو در سال به شهرداری‌ها توسط دولت، نمونه‌ای است از این دخالت‌ها!

ج) نیروی انسانی: هر سازمانی جهت انجام وظایفی که برایش تعریف شده است، نیاز به نیروی انسانی کارآمد و ورزیده دارد. بدیهی است چنانچه این نیروها به تعداد کافی نباشند در روندِ اجرای امور مشکلاتی پیش خواهد آمد. در نقطۀ مقابل، چنانچه تعداد نیروها از حدّ استاندارد نیز بیشتر باشند مشکلاتی به وجود خواهد آمد. متأسفانه در شهرداری‌ها اکنون مشکل دوم اتفاق افتاده است: به دلیل محدود و نیز ضابطه‌مند بودن استخدام‌های رسمی در ادارات دولتی، امروزه شهرداری‌ها محل اعمال‌نفوذ و تحمیل نیرو توسط مسئولین ـ اعم از اعضای شورای شهر، شهرداران، نمایندگان مجلس و… ـ شده است. تحمیل نیروی بعضاً ناکارآمد باعث شده است تا علاوه بر اینکه این سازمان بزرگ در ارائۀ خدمات دچار مشکل شود، نیروهای متخصص و کارآمد آن نیز در ارائۀ توانمندی‌های خود دچار مشکل شوند.

د) مدیریت کوتاه‌مدت: ازآنجاکه متوسط عمر شهرداران در ایران بین دو تا دو و نیم سال است مدیریت و برنامه‌ریزی آن‌ها نیز کوتاه‌مدت است؛ بسیاری از مشکلاتی که اکنون در شهرهای مختلف با آن مواجه هستیم ناشی از همین مورد بوده است چرا که شهردار تا به مرحلۀ اجرای برنامه‌های اساسی و زیرساختی می‌رسد باید جای خود را به نفرِ بعدی واگذار کند.

هر شهرداری باید دارای برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت باشد؛ وجود این برنامه‌ها مستلزم مدیریت پایدار و طولانی‌مدت شهری است که متأسفانه فعلاً در اکثریت قریب به‌اتفاق شهرها فاقد آن هستیم.

به موارد فوق ده‌ها مورد دیگر می‌توان افزود که فعلاً فرصت طرح آن نیست.

نکتۀ آخر: به نظرم جهت رفع مشکلات فوق و بسیاری دیگر از مشکلاتِ فراروی شهرداری‌ها، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر نقش اساسی می‌توانند ایفاء کنندو به‌عنوان‌مثال: مشکلات گفته شده، مورد اول و دوم آن به‌صورت مستقیم به نمایندگان مجلس برمی‌گردد و رفع مورد سوم و چهارم هم به سیاست‌گذاری‌های مربوط به شوراهای اسلامی شهر برمی‌گردد؛ قطعاً حضور نمایندگان پویا، قدرتمند و دغدغه‌مند در این دو سنگر خدمت، می‌تواند راهگشای حل مشکلات شهری باشد.

✍️ مهدی مقصودی، عضو شورای اسلامی شهر سبزوار